1 września 1939 r. obchodzimy 80. rocznicę wybuchu II Wojny Światowej. Z tej okazji prezentujemy wyjątkowy dokument wprowadzenia w tym dniu stanu wyjątkowego oraz zapisane w archiwalnych fotografiach świadectwo tamtych dni
Dokument wprowadzenia 1 września 1939 r. stanu wyjątkowego na obszarze całego państwa polskiego, Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie, zespół nr 492 – Prezydium Rady Ministrów w Warszawie, inwentarz nr 1, jednostka archiwalna nr 15, str. 3. Opis bibliograficzny ukraiński to: ЦДIАЛ, ф. 492, оп. 1, спр. 15, арк. 3.
Unikatowy akt, podpisany przez Prezesa Rady Ministrów Felicjana Sławoja Składkowskiego i Prezydenta Ignacego Mościckiego, wprowadzał z dniem 1 września 1939 r. stan wyjątkowy na obszarze całego państwa polskiego. Dokument, podobnie jak wiele materiałów archiwalnych z tamtego okresu, w trakcie ewakuacji polskich władz, w wyniku działań zbrojnych, wojennego chaosu i prób ratowania narodowego dziedzictwa trafił poza granice naszego kraju. Przechowywany jest obecnie w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie. Dzięki współpracy polskich i ukraińskich archiwistów możliwa jest prezentacja tego wyjątkowego archiwalnego źródła.
Sposób sporządzenia aktu podlegał ustalonym procedurom, a użyte zwroty wynikły z ustaw i utrwalonego obyczaju. Na pojedynczej karcie urzędnik spisał dwa akty najwyższych władz państwowych: wniosek Rady Ministrów, skierowany do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o zezwolenie na zarządzenie stanu wyjątkowego na całym obszarze państwa oraz formułę zezwolenia. Pod lakoniczną, jednozdaniową decyzją Prezydenta wytłoczono uroczystą pieczęć i zamieszczono właściwą kontrasygnatę. Dopiero data, dwukrotnie powtórzona, przeczy pozorom rutyny: 1 września 1939 r.
Świadectwa wojny i okupacji można znaleźć w materiałach archiwalnych przechowywanych przez archiwa państwowe. Szczególne wrażenie robi fotograficzny portret września 1939 r. uchwycony na kadrach przechowywanych przez Narodowe Archiwum Cyfrowe.
Bombardowanie warszawskiego Dworca Zachodniego. Fotografia lotnicza. Data wydarzenia: 1939-09. NAC, Wydawnictwo Prasowe Kraków-Warszawa, 3/2/0/-/71
Bombardowanie linii kolejowej przez niemieckie samoloty. Widoczne spadające bomby. Fotografia lotnicza. Data wydarzenia: 1939-09. NAC, Wydawnictwo Prasowe Kraków-Warszawa, 3/2/0/-/75.
Warszawa. Barykada na rogu. ul. Marszałkowskiej i Alej Jerozolimskich Data wydarzenia: 1939-09. NAC, Wydawnictwo Prasowe Kraków-Warszawa, 3/2/0/-/182.
Kolumna samochodów Poczty Polskiej podczas kampanii wrześniowej. Data wydarzenia: 1939-09. NAC, Archiwum Fotograficzne Czesława Datki, 3/18/0/-/160.
Płonący zbombardowany “Szpital Powszechny”. Data wydarzenia: 1939-09. NAC, Archiwum Fotograficzne Czesława Datki, 3/18/0/-/159.
Zniszczony most na Bugu w Broku. Data wydarzenia: 1939-09. NAC, Wydawnictwo Prasowe Kraków-Warszawa, 3/2/0/-/7648.
Uchodźcy polscy w Rumunii. W pierwszym rzędzie od prawej: NN, NN, NN, gen. Józef Haller, Aleksandra Haller, Karol Popiel – lider Stronnictwa Pracy. Data wydarzenia: 1939 – 1940. NAC, Archiwum Fotograficzne Czesława Datki, 3/18/0/-/162.
