– To dokumenty o niezwykłej wartości dla polskiej kultury i literatury. Nasi konserwatorzy przystąpili do pracy nad nimi z prawdziwym oddaniem – mówi Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk. – Nasze korzenie sięgają daleko poza granice kraju. Materiały dokumentujące życie i działalność Polaków na emigracji gromadzone i przechowywane są przez zaangażowane na rzecz ochrony narodowego zasobu archiwalnego instytucje polonijne. Od blisko 20 lat archiwa państwowe otaczają opieką i wspierają je, służąc specjalistyczną wiedzą, umiejętnościami i doświadczeniem swoich archiwistów.
Jeden z listów Cypriana K. Norwida datowany na 22 kwietnia 1850 r. dotyczy przesłania Hieronimowi Kajsiewiczowi, współzałożycielowi zakonu zmartwychwstańców, „niewielkiego szpargalika”, którym okazał się poemat „Niewola”. W liście tym niedoceniony za życia romantyk tak tłumaczy swój stosunek do braku popularności:
„Nie jestem wcale tym zrażony, iż nie dość wielkiej liczbie umiem się dać zrozumieć, bo i rozumiejący też są także. A zanadto czuję się człowiekiem, ażebym mniemał, iż do wszystkich dobrej-woli przemawiam, i zanadto czuję się praktycznym, ażebym chciał wszystkim się podobać, co jako usiłowanie niemożebne jest i niepraktycznym przez to samo”[1].
Konserwatorzy Centralnego Laboratorium Konserwacji Archiwaliów AGAD podjęli działania mające na celu jak najlepsze zabezpieczenie dokumentów. Starano się przy tym pozyskać możliwie wiele informacji na temat stanu ich zachowania oraz materiałów, z których zostały wykonane. Pracownicy CLKA AGAD mieli również możliwość uważnego przestudiowania pisma poetów. Mogli zatem m.in. naocznie przekonać się i potwierdzić, że Norwid używał kilku różnych podpisów.
– Na początku dokładnie przyjrzeliśmy się wszystkim listom i określiliśmy stan ich zachowania – mówi Anna Czajka, kierownik CLKA AGAD. – Stwierdziliśmy również, że skoro listy mają wrócić do Rzymu, powinniśmy pozyskać dokumentację możliwie jak najgłębszą, a więc do programu konserwatorskiego zostały wpisane fotografie w podczerwieni i ultrafiolecie oraz tak zwane pliki PTM (wielomianowe mapy tekstury). Jest to bardzo specyficzna technika obrazowania, która pozwala na wykonanie kilkudziesięciu zdjęć w oświetleniu padającym pod różnymi kątami, a następnie zmontowania tych plików w jeden interaktywny obraz, który można oglądać na ekranie komputera. Oznacza to, że obiekty o bardzo charakterystycznej fakturze są o wiele lepiej czytelne, niż w przypadku zwykłego zdjęcia cyfrowego. W przypadku tych listów istotne były zwłaszcza obecne na niektórych z nich pieczątki i oznaczenia papieru listowego. Oczywiście są to detale techniczne, ale dla badaczy mogą być doskonałym materiałem porównawczym przy identyfikowaniu autentyczności innych dokumentów tych autorów.
W ramach prac wykonano również m.in. badania mikologiczne, badania atramentów i światłotrwałości. Podczas badań dowiedziono m.in., że listy należą do grupy materiałów wrażliwych na światło, a ich ekspozycja możliwa jest tylko okazjonalnie, w ściśle kontrolowanych warunkach oświetlenia.
W przeprowadzonych badaniach CLKA AGAD wspierali dr hab. Tomasz Łojewski z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, który dokonał obrazowania PTM i badania światłoczułości dokumentów oraz konsultant projektu Maria Woźniak, wieloletni kierownik Zakładu Konserwacji Zbiorów Bibliotecznych Biblioteki Narodowej.
Wszystkie dokumenty dokładnie oczyszczono, a uszkodzenia mechaniczne poddano naprawie. Następnie każdy z listów został zabezpieczony na specjalnie zaprojektowanej podkładce i kopercie oraz zapakowany do archiwalnego pudła. Archiwum Główne Akt Dawnych wykonało również pełną digitalizację dokumentów, dzięki której zostaną one udostępnione w postaci cyfrowej. Wszystkie listy, po konserwacji i zabezpieczeniu, powróciły już do Rzymu.
Na rok 2019 planowane są dalsze prace zabezpieczające zbiory Archiwum Zmartwychwstańców oraz digitalizacja 230 mikrofilmów ks. Piotra Semenenki CR – polskiego filozofa i teologa katolickiego, uczestnika powstania listopadowego i współzałożyciela wspólnoty.
[1] Za C. N o r w i d. Pisma wybrane. Wybrał i opracował J. W. Gomulicki. T. 5 – Listy. Warszawa, 1968, s. 118-119.
