W ramach cyklu poświęconego występującym w przeszłości „czasom zarazy”, śledźmy zachowany w materiałach archiwalnych, przebieg cholery panującej na ziemiach polskich w XIX w. Ze sprawozdania Dyrekcji C.K. Gimnazjum w Przemyślu dowiadujemy się, jak epidemia wpłynęła na nauczanie w mieście
W sprawozdaniu Dyrekcji C.K. Gimnazjum w Przemyślu za rok szkolny 1894 odnaleźć można wiele wzmianek o panujących w latach wcześniejszych epidemiach wpływających zarówno na życie, jak i naukę mieszkańców Przemyśla.
W związku z wybuchem cholery naukę w roku szkolnym 1849/50 młodzież miała rozpocząć dopiero 1 listopada. Władze liczyły, że do tego dnia epidemia cholery wygaśnie, co umożliwi prowadzenie zajęć. Ostatecznie początek roku szkolnego zainaugurowano dopiero 1 grudnia.
Fragment sprawozdania Dyrekcji C.K. Gimnazjum w Przemyślu z 1894 r. z informacją historyczną o przesunięciu rozpoczęcia roku szkolnego 1849 z powodu epidemii cholery, Archiwum Państwowe w Przemyślu, zespół nr 387, I Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego w Przemyślu, sygn. 150, s. 51.
Choroba z 1849 r. nie była jednak ani pierwszą, ani ostatnią epidemią, która nawiedziła obszary Przemyśla, przyczyniając się do wprowadzenia ograniczeń i strat. Cholera pustoszyła miasto już w I połowie XIX wieku, a po jej wygaśnięciu w 1849 r. z jeszcze większymi problemami miasto zetknęło się jesienią 1853 r. oraz wiosną 1854 r. W Przemyślu pojawił się tyfus objawiający się gorączką, bólami i zawrotami głowy, a niekiedy wysypką. Na wiosnę 1854 r. dodatkowo pojawiła się także ospa. Epidemie przyczyniły się do konieczności przesunięcia w 1855 r. początku nauki na 15 października. „Przy takim stanie zdrowotności w tym roku nauka czerpała wiele, część uczniów przykutą była miesiącami do łóżka, część zaś druga wycieńczona chorobą chodziła jak cienie” – czytamy w sprawozdaniu.
Fragment sprawozdania Dyrekcji C.K. Gimnazjum w Przemyślu z 1894 r. z informacją o epidemiach nawiedzających miasto w l. 1854-1855, Archiwum Państwowe w Przemyślu, zespół nr 387, I Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego w Przemyślu, sygn. 150, s.71-73.
Rok ten był bardzo ciężki również z powodu wybuchu kolejnej epidemii cholery, która przyczyniła się do zakończenia nauki w lipcu. Zarówno cholera, jak i panujący wcześniej tyfus, zebrały strasze żniwo wśród mieszkańców Przemyśla. Dziennie z powodu choroby grzebano ok. 30 osób. O tragedii tamtejszej epidemii świadczy informacja zawarta w sprawozdaniu o pozostaniu przy życiu zaledwie 13 z 86 żołnierzy, skierowanych do Przemyśla, by nieść pomoc chorym.
Epidemie cholery powracały do miasta i w latach późniejszych. Świadectwa tego odnajdujemy m.in. w obwieszczeniach władz miejskich z 1915 i 1922.
Obwieszczeniem z 8 czerwca 1915 r. zobowiązano mieszkańców Przemyśla do zachowania wzorowej czystości w mieszkaniach, realnościach, placach i ulicach. Zwracano także uwagę na czystość wody w studniach.
Afisze, plakaty i druki ulotne z terenu Przemyśla w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu, sygn. 50
19 lipca 1915 r. ostrzegano mieszkańców Przemyśla przed wodą z rzeki San, w której znaleziono zarazki cholery. Zakazano m.in. kąpania się w rzece i czerpania wody, używania do prania, płukania jarzyn i mycia naczyń, jak również wyrobu środków spożywczych.
Afisze, plakaty i druki ulotne z terenu Przemyśla w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu, sygn. 53.
29 lipca 1915 r. wydano obwieszczenie o mającym się rozpocząć od 30 lipca szczepieniu ochronnym przeciw cholerze.
Afisze, plakaty i druki ulotne z terenu Przemyśla w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu, sygn. 56.
Magistrat miasta Przemyśla na czele z burmistrzem Kostrzewskim w celu ochrony przed chorobą wydał 20 sierpnia 1922 r. zarządzenie, aby m.in. wszyscy przyjezdni ze wschodu zgłaszali się w Magistracie i wykazali się zaświadczeniem, że byli szczepieni przeciwko cholerze. O zachorowaniach na jakąkolwiek podejrzaną chorobę miało być natychmiast powiadomione Biuro sanitarne Magistratu. Nawoływano do utrzymywania czystości w mieście i dbania o porządek, palenia śmieci z mieszkań prywatnych we własnych kuchniach. Do szczególnego dbania o czystość obowiązywano zarządców hoteli, zajazdów, gospod i restauracji oraz miejsc, w których produkowano żywność.
Obwieszczenie z 20 sierpnia 1922 r. dotyczące epidemii cholery wydane „celem ochrony obywateli od niebezpieczeństwa zawleczenia tej choroby”, która zagrażała Przemyślowi od wschodnich granic. Afisze, plakaty i druki ulotne z terenu Przemyśla w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu, sygn. 142.
Źródło: AP Przemyśl.
___
Cykl powstał w ramach akcji „Archiwum Pandemii A.D. 2020. Społeczna kolekcja dokumentów pandemii wywołanej koronawirusem (SARS-CoV-2)”, która ma na celu zachęcenie do przekazywania do archiwów państwowych relacji i materiałów z czasu pandemii COVID-19. Stworzona w ten sposób społeczna kolekcja dokumentów stanowić będzie bezcenne źródło historyczne dla kolejnych pokoleń.
