„Warszawa 1920”

W 100. rocznicę Bitwy Warszawskiej Archiwum Państwowe w Warszawie przygotowało wystawy tematyczne, lekcje i warsztaty dla dzieci i młodzieży oraz album. Wirtualną wersję wystawy „Warszawa 1920” można już oglądać na stronie internetowej Archiwum

Wystawa „Warszawa 1920”. Plakat: „Warszawo do broni”, rys. W. Skoczylas.

Po czterech latach działań zbrojnych I wojny światowej, 11 listopada 1918 r., w Compiègne Niemcy zawarły rozejm z państwami ententy. Dla Polski oznaczało to odzyskanie niepodległości, ale też początek odbudowy państwa i ukształtowania bezpiecznych granic.

Traktat wersalski z 28 czerwca 1919 r., wprowadzający nowy ład polityczny na świecie, uznał zachodnie granice Polski, jednakże nie rozstrzygnął kwestii granicy wschodniej. O tej miał zdecydować wynik wojny z Rosją, którą zapoczątkował atak wojsk bolszewickich na Wilno (4 stycznia 1919). Jednym z jej etapów stała się Bitwa Warszawska, która stała się symbolem walki demokratycznej Europy z bolszewizmem.

Wystawa „Warszawa 1920” przypomina wydarzenia sprzed 100 lat. Pokazuje Warszawę wobec zagrożenia wojennego oraz wydarzenia rozgrywające się na froncie na przedmościu warszawskim. Tworzy ją 21 plansz przybliżających takie tematy jak: „Warszawaw liczbach”, „Warszawa wobec zagrożenia”, „Armia ochotnicza”, „Propaganda polska”, „Propaganda bolszewicka”, „Bitwa o wszystko”, „Po bitwie”. Wystawę w formie tradycyjnej będzie można oglądać przez cały wrzesień na murach obronnych przy Barbakanie.Ekspozycji towarzyszyć będzie dwujęzyczna publikacja albumu „Warszawa 1920”. Dodatkowo, w drugiej połowie września zorganizowane zostaną z lekcje i warsztaty dla uczniów szkół podstawowych i średnich oparte na materiałach do wydarzeń z 1920 r. Tymczasem Archiwum Państwowe w Warszawie zaprasza na swoją stronę internetową, gdzie udostępniło wirtualną wersję ekspozycji „Warszawa 1920”.

Pierwsza plansza tematyczna wystawy (Warszawa w liczbach) jest wizytówką stolicy sprzed 100 lat. Przybliża obraz miasta, pokazuje jego wielkość i charakterystyczne miejsca oraz podaje podstawowe informacje dotyczące Warszawy i warszawiaków.

Następne plansze pokazują sytuację w stolicy w lipcu i sierpniu 1920 r., tj. w miesiącach poprzedzających ostateczne rozstrzygnięcie, w okresie zbliżającego się frontu oraz narastającego z dnia na dzień zagrożenia. Oglądając je, można poczuć klimat tamtych dni oraz przyjrzeć się przygotowaniom wojennym podejmowanym wówczas zarówno przez władze różnego szczebla, jak i samych warszawiaków. Widzimy m.in. członków Rady Obrony Państwa, ćwiczenia Straży Obywatelskiej, a także szpitale warszawskie, w których lekarze i pielęgniarki szykują się do przyjmowania rannych. Widzimy też ogromną chęć do walki w obronie stolicy państwa i nie tak dawno odzyskanej niepodległości. Warszawiacy i warszawianki ochoczo wstępują do tworzonych formacji bądź ofiarnie pracują na rzecz wojska. Dzięki unikalnym fotografiom możemy zobaczyć, jak wyglądało życie ochotników w obozach przygotowawczych armii ochotniczej, ćwiczenia wojskowe, czy wymarsz na front.

Wystawa „Warszawa 1920”. Ćwiczenia Straży Obywatelskiej na placu wyścigów konnych w Warszawie, 1920, fot. M. Fuks.

Wystawa „Warszawa 1920”. Studenci ochotnicy na obozie przygotowawczym w Rembertowie — zbiórka, lipiec 1920, fot. NN.

Wystawa „Warszawa 1920”. Dzień Ochotnika w Warszawie — grupa kosynierów ochotników, lipiec 1920, fot. NN.

Widzimy również kobiety ćwiczące z bronią w ręku na równi z mężczyznami. Jak widać na zdjęciach, warszawianki w niczym nie ustępowały warszawiakom w momencie zagrożenia. Kobiety dołączały do formacji zbrojnych, były aktywne w Ochotniczej Legii Kobiet. Znalazły się też wśród odznaczonych Orderem Virtuti Militari.

Wystawa „Warszawa 1920”. Kobiety ochotniczki w trakcie ćwiczeń wojskowych, 1920, fot. NN.

Wystawa „Warszawa 1920”. Oddział legionistek ze sztandarem opuszcza Warszawę, lipiec 1920, fot. NN.

Przygotowaniom zbrojnym towarzyszyła propaganda. Temu zagadnieniu możemy przyjrzeć się bliżej, analizując plakaty, afisze i ulotki kolportowane przez obie strony konfliktu. Przygotowane przez Polaków wykorzystywały stereotypy, by niezwykle czytelnie przekazać treści ideowe i wskazać na konieczność obrony ojczyzny przed zagrożeniem bolszewickim. Bolszewików przedstawiały najczęściej jako „żądną krwi bestię”. Z kolei plakaty i afisze kolportowane przez Rosjan pokazywały nienawistne bolszewikom oblicze „pańskiej” (burżuazyjnej) Polski, którą należało zdobyć i wprowadzić na jej terytorium komunistyczny „ład”.

Wystawa „Warszawa 1920”. Jednodniówka: „Brońmy Warszawy”, 18 sierpnia 1920 r. Wystawa „Warszawa 1920”. Plakat: „Dobroczyńca!”, 1920.

Obraz sytuacji na froncie, na przedmościu warszawskim, w kluczowym dla stolicy Polski momencie pokazują plansze tworzące przedostatni dział wystawy („Bitwa o wszystko”). Widać na nich zarówno dramatyzm położenia strony polskiej po przegranych walkach w rejonie Modlina, Radzymina i Wołomina i stracie pierwszej linii obrony (13 sierpnia), jak i przełom w bitwie pod Ossowem (14 sierpnia) i w ponownej bitwie o Radzymin (15 sierpnia). Dzięki fotografiom z pola walki możemy przyjrzeć się bliżej żołnierzom, ich umundurowaniu, uzbrojeniu, zachowaniom w okopach, w walce czy na postoju, a także rannym opuszczającym pole bitewne.

Wystawa „Warszawa 1920”. W przededniu walk — musztra, lipiec 1920, fot. NN.

Wystawa „Warszawa 1920”. Gen. Józef Haller bada pozycje nieprzyjacielskie, lipiec/sierpień 1920, fot. W. Saryusz-Wolski.

Wystawa „Warszawa 1920”. Na linii frontu — w oczekiwaniu na wroga, sierpień 1920, fot. NN.

Wystawa „Warszawa 1920”. Oddziały piechoty polskiej przeprawiają się przez most drewniany pod Małkinią, 20 sierpnia 1920 r., fot. NN.

Ostanie plansze pokazują Warszawę po bitwie — uroczystości, obchody, gratulacje, ale też jeńców rosyjskich i stopniowy powrót stolicy do codzienności sprzed Bitwy Warszawskiej.

Wystawa „Warszawa 1920”. Dziękczynne Te Deum za ocalenie ojczyzny w katedrze warszawskiej, 1920, fot. M. Fuks