Trwa przeprowadzka zasobu Archiwum Narodowego w Krakowie do nowootwartej siedziby przy ul. Rakowickiej 22E. Prace rozpoczęto od Oddziału na Wawelu
Przeprowadzka zasobu Archiwum Narodowego w Krakowie z Wawelu do nowej siedziby, fot. Małgorzata Multarzyńska-Janikowska.
Prace uruchomiono kilka dni po uroczystości otwarcia obiektu i wizycie Wicepremiera, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotra Glińskiego.
Zasób Oddziału I na Wawelu, liczący prawie 1,2 km półek magazynowych, na których zgromadzono ponad 36 tys. jednostek archiwalnych, ze względu na swoją wyjątkową wartość, został wytypowany jako jeden z pierwszych kandydatów do przenosin.
Najstarsza i najcenniejsza część zasobu obejmuje ponad 3500 ksiąg ziemskich i grodzkich dawnego województwa krakowskiego. To najbardziej kompletny zbiór tego typu w Polsce, który zawiera najstarszą zachowaną księgę sądu ziemskiego dawnej Rzeczypospolitej z wpisami od 1374 roku. Bogato reprezentowaną grupę stanowią archiwa prywatne, w tym archiwa rodowe, w których przechowywane są materiały archiwalne wytworzone od czasów średniowiecza. Gromadzono w nich przywileje monarsze, materiały genealogiczne, akta gospodarcze majątków ziemskich, prywatną korespondencję, a nierzadko także teksty literackie, bogate zbiory fotograficzne oraz ikonograficzne. Wśród rodowych zbiorów zgromadzonych na Wawelu znajdują się m.in. archiwa Konopków z Modlnicy i Mogilan, Potockich z Krzeszowic, Chodkiewiczów z Młynowa, Tarnowskich z Dzikowa czy książąt Sanguszków Olgierdowiczów ze Sławuty i Gumnisk. W zasobie archiwów rodzinno-majątkowych można odnaleźć również nietypowe materiały takie jak szarfy i fartuszki masońskie, pióro znalezione przez pracowników Archiwum w księdze gospodarczej z pierwszej połowy XIX wieku, portfel generała Józefa Chłopickiego oraz zachowane jako pamiątki – pukle włosów znanych Polaków.
Księga ziemska krakowska z lat 1374-1385 to najstarsza zachowana księga sądu ziemskiego w Polsce. Jest to rękopis o formacie dutki lub języczka (wydłużony prostokąt), składający się z papierowych składek, zapisanych w języku łacińskim i następnie oprawionych w skórę. Pierwotna oprawa się nie zachowała, obecna została wykonana w II połowie XIX w. w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, gdzie księga była przechowywana do 1928 r. Zawiera wpisy dotyczące spraw sądowych z terenu staropolskiego województwa krakowskiego. Nie są to jednak protokoły z rozpraw, a jedynie krótkie, zaledwie kilkuwierszowe zapisy informujące o uczestnikach, przebiegu i wyniku spraw (ANK, sygn. 29/1/0/1.1/1).
Kraków, 1385.01.07, Dokument pergaminowy, w którym Jadwiga królowa polski zezwala Spytkowi z Lisowa przenieść wieś Lisów w ziemi sandomierskiej z prawa polskiego na niemieckie (średzkie). Do dokumentu została przywieszona pieczęć majestatyczna królowej odciśnięta w naturalnym wosku z wyobrażeniem władczyni siedzącej w majestacie na tronie, otoczonej z 3 stron tarczami herbowymi z wizerunkiem orła oraz herbami kaliskim (wielkopolskim) i kujawskim (ANK, sygn.29/639/0/1/9).
Charakter przechowywanych na Wawelu cennych zbiorów wymusza prowadzenie prac z zachowaniem szczególnych środków ostrożności. Podczas transportu archiwalia są pakowane do plastikowych skrzyń i uzupełniane wypełniaczami, tak by wyeliminować jakikolwiek ruch obiektu w skrzyni i zapewnić maksymalne zabezpieczenie przed jego uszkodzeniem. Ilość nośników (skrzyń) oraz ich zawartość jest każdorazowo dokładnie spisywana. Po dostarczeniu na miejsce archiwalia są rozkładane na wcześniej oznaczonych półkach.
Przeprowadzka zasobu Archiwum Narodowego w Krakowie z Wawelu do nowej siedziby, fot. Małgorzata Multarzyńska-Janikowska.
Dotychczas, dzięki sprzyjającej pogodzie w pierwszym tygodniu przeprowadzki oraz wcześniejszemu przygotowaniu akt, przewieziono prawie połowę zasobu oddziału wawelskiego. Bezpiecznie do nowej siedziby dotarły już m.in. zespoły ksiąg ziemskich i grodzkich krakowskich, zatorskich, pilzneńskich, bieckich, oświęcimskich, sądeckich i akta sądów. Obecnie trwa przewóz akt rodowych. Niebawem w eskorcie policji wyruszą z Wawelu także wiekowe i bezcenne pergaminy.
Przeprowadzka zasobu Archiwum Narodowego w Krakowie z Wawelu do nowej siedziby, fot. Małgorzata Multarzyńska-Janikowska.
Zakończenie przeprowadzki akt Oddziału na Wawelu zostało zaplanowane na 23 października 2020 r. 12 października 2020 r. rozpoczęły się również przenosiny kolejnego Oddziału przy ul. Lubicz. Przechowywane są w nim obiekty wielkoformatowe (mapy, plany itp.), których gabaryty wymagają szczególnego podejścia. W kolejnych tygodniach (26 października i 9 listopada) planowana jest przeprowadzka zasobów z Oddziałów przy ul. Grodzkiej i ul. Orzeszkowej. Prace opóźnić mogą opady deszczu.
– Deszcz, co za nim idzie wilgoć, istotnie ogranicza możliwości przeprowadzki. Dzisiaj już mieliśmy wstrzymane transporty z powodu opadów – mówi Mariusz Kluczewski, koordynujący prace kierownik Oddziału II Archiwum Narodowego w Krakowie. – Gdy pogoda jest niesprzyjająca, w pudłach bądź skrzyniach są umieszczane mierniki temperatury i wilgotności, z których na bieżąco są sczytywane parametry. Na podstawie tych odczytów, czyli na przykład wzrostu wilgotności w stosunku do warunków w magazynie, jest podejmowana decyzja, co do tego, czy wozimy akta, czy czekamy. Do tego, by maksymalnie zabezpieczyć załadunek, zamontowaliśmy namiot i osuszacze powietrza.
Przeprowadzka zasobu Archiwum Narodowego w Krakowie z Wawelu do nowej siedziby, fot. Małgorzata Multarzyńska-Janikowska.
Magazyny archiwalne nowego budynku Archiwum Narodowego w Krakowie rozlokowane na 8 kondygnacjach mogą pomieścić ok. 70 000 metrów bieżących akt. Bezpieczne miejsce znajdą tu rozproszone dotąd materiały archiwalne z 5 obecnych oddziałów krakowskich Archiwum oraz ekspozytury w Spytkowicach k. Zatora. Po przeprowadzeniu większości obecnego zasobu Archiwum (ok. 20 000 mb akt), reszta powierzchni magazynowej stanowić będzie rezerwę na dopływy, obliczaną na najbliższe kilkadziesiąt lat.
Nowa siedziba Archiwum Narodowego w Krakowie, fot. Małgorzata Multarzyńska-Janikowska.
Budynek dysponuje również nowoczesnymi pracowniami konserwacji i digitalizacji, introligatornią, wielomodułową czytelnią, w której udostępniane będą materiały archiwalne oraz salą audiowizualną na 180 osób, a także trzema serwerowniami, w tym serwerownią ogólnokrajowego Zapasowego Repozytorium Cyfrowego Archiwów Państwowych.
Obiekt został zrealizowany dzięki wsparciu Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych i sfinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
