3 maja 1791 roku, dokładnie 230 lat temu, Sejm Czteroletni uchwalił Ustawę Rządową – Konstytucję 3 Maja. Jest to jeden z najważniejszych aktów w dziejach Polski. Jego bezcenne rękopisy przechowywane są w Archiwach Państwowych w Archiwum Głównym Akt Dawnych. W 2015 r. dokument wyróżniony został prestiżowym Znakiem Dziedzictwa Europejskiego, a rok wcześniej wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata
Fragment oryginalnego egzemplarza Konstytucji 3 Maja z zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych, fot. Dominika Pruszczyńska.
Dokument wyróżniony Znakiem Dziedzictwa Europejskiego i wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata, fot. Dominika Pruszczyńska.
Ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów była pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną konstytucją przyjętą w sposób w pełni demokratyczny. Jej uchwalenie było przełomowym wydarzeniem historycznym i dowodem politycznej dojrzałości i mądrości społeczeństwa szlacheckiego.
Fragment oryginalnego egzemplarza Konstytucji 3 Maja z zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych, fot. Dominika Pruszczyńska.
Wprowadzała w Rzeczypospolitej ustrój monarchii konstytucyjnej jakiej większość państw europejskich doczekała się dopiero w wieku następnym. W skład Ustawy Rządowej wchodzi uroczysta preambuła i 11 artykułów, w których uregulowano podstawowe zasady ustrojowe ówczesnej Rzeczypospolitej, kształt przyszłego rządu, problemy gospodarcze i społeczne oraz miejsce Kościoła w państwie.
Fragment oryginalnego egzemplarza Konstytucji 3 Maja z zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych, fot. Dominika Pruszczyńska.
Księga z egzemplarzem Konstytucji 3 Maja w pudle archiwalnym, fot. Dominika Pruszczyńska.
W Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie przechowywane są trzy unikatowe oryginalne egzemplarze Konstytucji 3 Maja. Stanowią je: tekst z Tzw. Metryki Litewskiej ocalony w Bibliotece Królewskiej, egzemplarz z Archiwum Publicznego Potockich przechowany w ukryciu przez przedstawicieli tego rodu oraz egzemplarz z Archiwum Sejmu Czteroletniego przechowany przez jednego z sekretarzy sejmowych. Ponadto w AGAD zachował się urzędowy druk tekstu Ustawy Rządowej z formułą wpisu do akt grodzkich warszawskich, potwierdzony pieczęcią i podpisem pisarza grodzkiego.
Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk, dyrektor Archiwum Głównego Akt Dawnych dr Huber Wajs i kierowniczka Centralnego Laboratorium Konserwacji Archiwaliów (CLKA AGAD) Anna Czajka przy oryginale Konstytucji 3 Maja, fot. Dominika Pruszczyńska.
Trzy egzemplarze Konstytucji 3 Maja przechowywane w Archiwum Głównym Akt Dawnych, fot. Dominika Pruszczyńska.
Wiele bezcennych źródeł uzupełniających zbiory AGAD-u przechowywanych jest w sieci Archiwów Państwowych w całej Polsce. Dotyczą one głównie obchodów kolejnych rocznic uchwalenia Konstytucji w różnych regionach Polski. Część z nich można obejrzeć na licznych wystawach przygotowanych przez Archiwa Państwowe z okazji 230. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja.
Urzędowy druk tekstu Ustawy Rządowej z zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych, fot. Dominika Pruszczyńska.
Materiały dotyczące obchodów kolejnych rocznic ustanowienia Konstytucji są także zabezpieczane od ponad 20 lat przez Archiwa Państwowe w ośrodkach polonijnych, m. in. w Londynie, Paryżu, Rzymie, Nowym Jorku i Chicago.
Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk, fot. Dominika Pruszczyńska.
Wiele archiwaliów z tamtego okresu, w tym tekst samej Konstytucji, dostępnych jest w serwisie Szukaj w Archiwach.
Pudło w ozdobnej oprawie ze zbiorów arcybiskupa warszawskiego i prymasa Królestwa Polskiego Jana Pawła Woronicza, w którym prawdopodobnie była przechowywana Konstytucja 3 Maja, ukrywana przed Rosjanami po rozbiorach państwa polskiego. Oprawa przedstawia herby Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego wyszyte srebrną nicią na czerwonym aksamicie. Pudło przechowywane jest w Archiwum Głównym Akt Dawnych, fot. Dominika Pruszczyńska.
Zobacz także:
Wystawa wirtualna Archiwum Głównego Akt Dawnych “Konstytucja 3 maja”.
Film z prezentacją Konstytucji 3 Maja na kanale Archiwum Głównego Akt Dawnych na Youtube.
Skany oryginału Konstytucji 3 Maja w serwisie Szukaj w Archiwach.
Fotografie z obchodów 190. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja w serwisie Szukaj w Archiwach.
Rękopisy i druki konstytucji 3 Maja na stronie AGAD.
