Dziś przypada 100. rocznica wybuchu III powstania śląskiego. Zachęcamy do zapoznania się z wystawami przygotowanymi przez Archiwum Państwowe w Katowicach i Opolu oraz aktami powstań śląskich z Instytutu Piłsudskiego w Nowym Jorku
Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2021 Rokiem Powstań Śląskich. III powstanie śląskie wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku. Wcześniej, 20 marca 1921 roku, odbył się plebiscyt, w wyniku którego zdecydowano o przyznaniu prawie całego obszaru plebiscytowego Niemcom. W glosowaniu wzięły udział osoby, które wcześniej wyemigrowały ze Śląska. Z Niemiec na Śląsk, by zagłosować, przyjechało 182 tys. emigrantów, z Polski – 10 tys. Ostatecznie za przynależnością do Polski głosowała mniejszość – 40,3 proc. głosujących.
III powstanie śląskie było ostatnim z trzech zbrojnych zrywów polskiej ludności na Śląsku. Na jego czele stanął Wojciech Korfanty. W efekcie trwających dwa miesiące walk zadecydowano o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska. Z obszaru plebiscytowego, czyli ponad 11 tys. km kw., zamieszkanego przez ponad 2 mln ludzi, do Polski przyłączono 29 proc. terenu i 46 proc. ludności.
Wystawa „Powstańcy śląscy. 100-lecie powstań śląskich w archiwach 1919-1920-1921”
Wystawa plenerowa „Powstańcy śląscy. 100-lecie powstań śląskich w archiwach 1919-1920-1921”, fot. Archiwum Państwowe w Opolu
Archiwum Państwowe w Opolu zaprasza na wystawę plenerową pt. „Powstańcy śląscy. 100-lecie powstań śląskich w archiwach 1919-1920-1921”. Wystawa opowiada o projekcie powstania strony internetowej, na której można wyszukiwać nazwiska osób związanych z wydarzeniami, które miały miejsce na Górnym Śląsku 100 lat temu. Pokazuje materiały, zarówno aktowe, jaki i fotograficzne zgromadzone w polskich archiwach, a dotyczące tematyki powstańczej. Podaje przykłady materiałów edukacyjnych, jakie na podstawie archiwaliów powstały, w tym m.in. scenariusze lekcji dla nauczycieli.
Wystawa dostępna będzie do końca maja przed budynkiem Archiwum Państwowego w Opolu. Jej wersję online można oglądać również na stronie internetowej Archiwum.
Archiwum Państwowe w Opolu zaprasza także na Lekcje archiwalne online poświęcone powstaniom śląskim 1919-1921.
Z większą ilością informacji o powstaniach śląskich, w tym materiałami edukacyjnymi i ciekawostkami historycznymi, można zapoznać się na stronie Powstańcy Śląscy.
Wystawa „Jak powstawał Pomnik Powstańców Śląskich w Katowicach, 1965-1967”
W 100. rocznicę III powstania śląskiego Archiwum Państwowe w Katowicach zaprasza na wystawę „Jak powstawał Pomnik Powstańców Śląskich w Katowicach, 1965-1967”
Wystawa nie opowiada o samym powstaniu, ale na bazie unikatowych materiałów archiwalnych pokazuje dzieje Pomnika Powstańców Śląskich w Katowicach – obok „Spodka” najbardziej charakterystycznej wizytówki Katowic i jednego z najbardziej rozpoznawalnych pomników na Górnym Śląsku. Trzy skrzydła monumentu symbolizują kolejne powstania śląskie.
Wystawę można oglądać na stronie Archiwum Państwowego w Katowicach.
Budowa pomnika, 1967 rok. Fot. Kazimierz Czapiński oraz Odsłonięcie Pomnika Powstańców Śląskich, Katowice, 1 września 1967 roku.
Wystawa „Gdzie są chłopcy z tamtych lat, dzielne chwaty?…”
W powstańczych zrywach, w latach 1919, 1920 i 1921, wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy powstańców (ich liczba nie jest do końca znana), głównie mieszkańców Górnego Śląska. Byli wśród nich także ochotnicy z terenów całej odrodzonej Rzeczypospolitej. Archiwum Państwowego w Katowicach prezentuje pozostałe po nich, często anonimowe, fotografie.
Wystawę można oglądać na stronie Archiwum Państwowego w Katowicach.
Akta powstań śląskich w Instytucie Piłsudskiego w Nowym Jorku
Z okazji 100. rocznicy wybuchu III Powstania Śląskiego zachęcamy również do zapoznania się ze zbiorami Instytutu Piłsudskiego w Nowym Jorku, gdzie od prawie osiemdziesięciu lat przechowywana jest ewidencja osobowa Powstańców Śląskich. Jest to kolekcja nr 8, która zawiera 12 metrów bieżących akt (839 jednostek archiwalnych). Dokumenty są odpowiednio opracowywane i zabezpieczane w archiwum Instytutu. Każdy może korzystać z tych zbiorów.
Akta osobowe Powstańców Śląskich przed wojną przechowywane były w Warszawie. Uratowano je podczas kampanii wrześniowej i przez Portugalię wywieziono do USA. Tu trafiły do odrodzonego w Nowym Jorku w 1943 r. Instytutu Piłsudskiego. Na kolekcję składają się tysiące dokumentów: ewidencja imienna powstańców z uwzględnieniem podziału na poszczególne bataliony i kompanie, spisy ewidencyjne oficerów i podoficerów, lekarzy, sanitariuszy, telefonistek, urzędniczek oraz raporty, rozkazy i mapy. Zachowały się także listy i księgi chorych, rannych i zabitych.
Instytut Piłsudskiego w Ameryce i Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych podjęły się w latach 2002-2008 konserwacji zbiorów, mikrofilmowania i digitalizacji. Obecnie część materiałów jest dostępna online na stronie Archiwa Powstań Śląskich.
