Aktualności

Odzyskane z Niemiec dokumenty wracają do Archiwów Państwowych

Dziś w Zamku Królewskim w Warszawie odbyła się uroczysta prezentacja części obiektów odzyskanych z Niemiec. 73 średniowieczne dokumenty pergaminowe dotyczące stosunków polsko-krzyżackich wracają do zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, zaś fragment rzeźby – głowa św. Jakuba starszego – do Muzeum Zamkowego w Malborku

W uroczystości wzięli udział m.in. ministra kultury i dziedzictwa narodowego Marta Cienkowska, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk, dyrektor Archiwum Głównego Akt Dawnych Robert Kostro, dyrektor Muzeum Zamkowego w Malborku dr hab. Janusz Trupinda oraz dyrektorka Zamku prof. Małgorzata Omilanowska.

03 Grudnia 2025
Dokument ułożony w szklanej gablocie.

Dziś w Zamku Królewskim w Warszawie odbyła się uroczysta prezentacja części obiektów odzyskanych z Niemiec. 73 średniowieczne dokumenty pergaminowe dotyczące stosunków polsko-krzyżackich wracają do zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, zaś fragment rzeźby – głowa św. Jakuba starszego – do Muzeum Zamkowego w Malborku

W uroczystości wzięli udział m.in. ministra kultury i dziedzictwa narodowego Marta Cienkowska, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk, dyrektor Archiwum Głównego Akt Dawnych Robert Kostro, dyrektor Muzeum Zamkowego w Malborku dr hab. Janusz Trupinda oraz dyrektorka Zamku prof. Małgorzata Omilanowska.

– To historyczny moment. To najważniejszy i najcenniejszy zwrot obiektów dziedzictwa kultury we współczesnej historii Polski – powiedziała Marta Cienkowska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego. – Dziś do macierzystych kolekcji zwracamy dokumenty wyjątkowe: polsko-krzyżackie archiwa, to jest 73 pergaminowe dokumenty z XIII i XV wieku, które wrócą do Archiwum Główne Akt Dawnych. Najstarszym odzyskanym dokumentem jest przywilej protekcyjny dla Zakonu Niemieckiego wydany przez papieża Innocentego III w 1215 roku, natomiast najmłodszym jest list żelazny Kazimierza IV Jagiellończyka z 1455 roku dla Wielkiego Mistrza Zakonu udającego się na rokowania pokojowe.

– To niezwykle ważny dzień dla Polski, społeczeństwa polskiego i szczególnie ważny dla Archiwów Państwowych i dla całego środowiska archiwalnego w Polsce. Właśnie dzisiaj, po ośmiu dekadach, odzyskujemy dokumenty ogromnej wartości historycznej, o których zwrot od bardzo dawna zabiegaliśmy. Pierwsze starania rozpoczęły się niemal zaraz po zakończeniu wojny. Dziś te 73 bezcenne pergaminy wracają wreszcie do domu – do zasobu polskich Archiwów Państwowych – mówił Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk.

Dyrektor Pietrzyk przypomniał, że na mocy traktatu krakowskiego z 1525 r., od którego mija w tym roku 500 lat, dokumenty bezsprzecznie należały do króla i Korony Polskiej. Do 1941 roku znajdowały się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Na polecenie władz okupacyjnych III Rzeszy zostały wywiezione z Polski 18 I 1941 r. do Pruskiego Archiwum Państwowego w Królewcu.

– Dokumenty zmieniały kilkukrotnie miejsce swojego pobytu na terenie Niemiec i ostatecznie trafiły na przechowywanie do berlińskiego Tajnego Archiwum Pruskiego, pozostającego w zarządzie Fundacji Pruskich Dóbr Kultury. Przez akt utworzenia tej Fundacji w latach 50. XX wieku, Archiwum zostało wyłączone spod jurysdykcji niemieckiego Archiwum Federalnego i od tego momentu było traktowane przez władze niemieckie jako archiwum prywatne. Utrudniało to cały proces restytucji i rozmów o zwrocie tych dokumentów, mimo, że kolejni Naczelni Dyrektorzy Archiwów Państwowych co jakiś czas czynili o to starania – wyjaśnił dyrektor Pietrzyk. – Czuję się zaszczycony tym, że to ostatecznie mnie przypadło w udziale, jako Naczelnemu Dyrektorowi Archiwów Państwowych, odebranie tego niezwykle ważnego dziedzictwa dokumentacyjnego z rąk Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego i oficjalne ponowne włączenie tych dokumentów do narodowego zasobu archiwalnego.

73 wyjątkowe pergaminy

Dyrektor Pietrzyk wskazał, że „jest to niezwykle cenny zbiór, dotyczący wzajemnych stosunków polsko-krzyżackich. Dokumenty i bulle wystawione zostały przez papieży, cesarzy, królów i książąt w latach 1215–1455. Dotyczą nie tylko sporów o granice i uprawnienia zakonu, ale również organizacji władzy, systemu prawnego, stosunków lennych, arbitraży królewskich oraz sporów rozstrzyganych na najwyższych szczeblach Kościoła i monarchii”.

Zwrócił także uwagę na kilka z przekazanych dokumentów, m.in.:

  • dokumenty z XIII wieku – w tym znane z podręczników szkolnych akty nadania Zakonowi ziemi chełmińskiej i dobrzyńskiej przez Konrada Mazowieckiego, od których rozpoczyna się historia zakonu na ziemiach polskich i pruskich, ale też dzieje sporu polsko-krzyżackiego,
  • słynną Złotą Bullę datowaną na 1226 r., wystawioną dla zakonu krzyżackiego, w której cesarz Fryderyk II potwierdza nadania księcia Konrada Mazowieckiego i rozszerza je szczególnymi przywilejami,
  • dokumenty z okresu wojny z zakonem krzyżackim w latach 1409-1411, np. bulla Aleksandra V z 23 I 1410 r., w której papież wzywa Ulryka von Jungingena, wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego, do zachowania pokoju z królem polskim Władysławem.
  • traktat pokojowy z 1422 r. zawarty nad jeziorem Mełno ze 113 pieczęciami sygnatariuszy, który był pierwszym krokiem do likwidacji zakonu krzyżackiego.

Wybrane dokumenty można obejrzeć do niedzieli 7 grudnia br. na Zamku Królewskim w Warszawie w ramach biletu wstępu na Apartamenty Królewskie i Sale Sejmowe. A już wkrótce więcej pergaminów zostanie zaprezentowane szerokiej publiczności w Archiwum Głównym Akt Dawnych.