– Polska Lista Krajowa, tworzona od 2014 roku, stanowi niezwykły pomnik polskiej historii, upamiętniając jej kluczowe momenty oraz wybitne osiągnięcia. Zaledwie pięć edycji wystarczyło, aby na Listę trafiło aż 75 obiektów, które są swoistymi perłami naszej pamięci. Znajdziemy wśród nich m.in. oryginał Konstytucji 3 maja, rękopis „Chłopów”, czy rękopisy utworów Fryderyka Chopina. Lista krajowa programu UNESCO Pamięć Świata nie tylko promuje polskie dziedzictwo dokumentacyjne w naszym kraju, ale także upowszechnia wiedzę o historii i dziedzictwie Polski na arenie międzynarodowej – informuje dr Paweł Pietrzyk, Przewodniczący Polskiego Komitetu Programu UNESCO Pamięć Świata.
Obiekty wpisywane na Listę, którymi mogą być pojedyncze dokumenty, jak też ich zbiory, muszą spełniać odpowiednie kryteria wskazane w Zasadach tworzenia Polskiej Listy Krajowej.
Co można zgłosić na Listę?
Kto może zgłosić obiekt?
Właściciel lub przechowawca obiektu.
Jak zgłosić obiekt?
Na formularzu wniosku nominacyjnego (do pobrania w dalszej części).
Wniosek można przesłać:
- w postaci papierowej na adres:
Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych
ul. Rakowiecka 2D
02-517 Warszawa - lub w postaci elektronicznej (wniosek musi być podpisany certyfikowanym podpisem kwalifikowanym), pocztą elektroniczną na adres: ndap@archiwa.gov.pl lub przez skrzynkę pocztową na platformie ePuap: /ydpfl9182g/SkrytkaESP
Do kiedy trwa nabór?
Do 31 maja 2025 r.
Kto ocenia złożone wnioski?
Wnioski oceniane są przez Polski Komitet Programu UNESCO Pamięć Świata. W jego skład wchodzą przedstawiciele największych polskich bibliotek, archiwów, środowiska naukowego i Polskiego Komitetu do spraw UNESCO. Komitetowi przewodniczy Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych. Jeśli Komitet uzna to za konieczne, przy ocenie wniosków może zasięgnąć opinii ekspertów zewnętrznych.
Jak oceniane są wnioski?
Kryteria wpisu obiektów na Polską Listę Krajową są analogiczne do tych, jakie przyjęte zostały przez Międzynarodowy Komitet Doradczy Programu UNESCO dla Listy Międzynarodowej. Stanowią one ich adaptację do polskiej specyfiki. Kryteria wartościujące stosowane są zawsze na zasadzie porównawczej i w odniesieniu do unikatowości danego zbioru lub dokumentu oraz jego wpływu i znaczenia dla rozwoju kultury polskiej.
Obiekty zgłaszane na Listę Krajową przede wszystkim muszą być autentyczne oraz kompletne. Członkowie Polskiego Komitetu Programu UNESCO Pamięć Świata badają obiekty w trzech aspektach, uwzględniając:
- znaczenie historyczne,
- formę i styl,
- znaczenie społeczne, wspólnotowe lub duchowe.
Nie jest konieczne, aby obiekt spełniał wszystkie trzy kryteria jednocześnie. Dodatkowo pod uwagę brana jest wyjątkowość lub rzadkość zgłaszanego obiektu oraz jego fizyczny stan zachowania.
Szczegółowe kryteria wpisu na Listę Krajową i warunki kwalifikacji obiektów określają Zasady tworzenia Polskiej Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata.
Kiedy wyniki naboru?
Oficjalne ogłoszenie wyników naboru zaplanowane jest na czerwiec 2026 r.
—
Program Pamięć Świata
Program Pamięć Świata powstał z inicjatywy UNESCO w 1992 r. Jego głównym celem jest zwrócenie uwagi opinii publicznej na znaczenie dziedzictwa dokumentacyjnego i konieczność jego ochrony oraz podejmowanie działań na rzecz jego popularyzacji i szerokiego udostępniania.
W ramach Programu od 1997 r. tworzona jest Międzynarodowa Lista, na którą wpisywane są obiekty dziedzictwa dokumentacyjnego o szczególnym, ogólnoświatowym znaczeniu. Obecnie znajduje się na niej około 500 pozycji. Polska z 18 wpisami znajduje się wśród pięciu krajów na świecie z największą liczbą wpisów – obok Niemiec, Wielkiej Brytanii, Holandii i Korei. Polskie dziedzictwo dokumentacyjne reprezentują między innymi: dzieło Mikołaja Kopernika O obrotach sfer niebieskich, utwory Fryderyka Chopina, tablice 21 Postulatów Gdańskich z Sierpnia 1980, Archiwum Biura Odbudowy Stolicy.
Obiekty dziedzictwa dokumentacyjnego wpisywane są również listy regionalne i krajowe. Polska Lista Krajowa tworzona jest od 2014 roku. Do tej pory odbyło się jej pięć edycji. W ich wyniku na Listę wpisano 75 obiektów. Obiekty wpisane na Listę Krajową można zobaczyć na stronie Pamięć Polski.
—
Fot. Księga zastępcy króla w Wielkopolsce z 1440 r. wpisana na Listę w 2024 roku, Archiwum Państwowe w Poznaniu, fot. Wojciech Nawrocki.
