Aktualności

– Przekazane dzisiaj rysunki są związane z Łodzią wielokulturową, w której tętniło życie kulturalne i religijne, także to żydowskie. Dzieła są unikatowe i na tyle cenne, że kiedyś zostały stąd skradzione – mówił podczas uroczystości wicepremier. – Ryciny te przedstawiają synagogę przy ul. Wolborskiej w Łodzi, z której obecnie już nic nie zostało. To zwiększa ich wartość. Prezentują bowiem dziedzictwo wielonarodowej II Rzeczypospolitej.

Bezcenne archiwalia udało się odzyskać dzięki staraniom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przy współpracy funkcjonariuszy polskiej Policji i amerykańskiej agencji federalnej Homeland Security Investigations. Rysunki zostały zidentyfikowane w 2016 roku w internetowej ofercie jednego z nowojorskich domów aukcyjnych. W listopadzie 2021 r.  przedstawiciele Departamentu Restytucji Dóbr Kultury MKiDN odebrali znalezisko w siedzibie Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Nowym Jorku.

– Polskie państwo działa systematycznie i skutecznie. Dzięki współpracy instytucji kultury, instytucji dziedzictwa, pracowników muzeów i archiwów możliwe jest prezentowanie kolejnych odzyskanych dzieł – dodał prof. Piotr Gliński.

– Misją Archiwów Państwowych jest trwałe zachowanie świadectw przeszłości i udostępnianie ich wszystkim zainteresowanym. Te świadectwa przeszłości to nic innego, jak narodowy zasób archiwalny, czyli bardzo ważna część dóbr kultury. I to widać też w działaniach ministerstwa, które ostatnimi laty bardzo systematycznie prowadzi akcję restytucji wszelkich dóbr kultury, w tym również materiałów archiwalnych – mówił Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk.  

Dyrektor Pietrzyk wskazał, że archiwa ponosiły w przeszłości dotkliwe straty, głównie wskutek katastrof i wojen, jednak w tym przypadku rysunki znalazły się poza granicami państwa w wyniku zwykłej kradzieży.

– Te kradzieże, chociażbyśmy nie wiem jak bardzo chronili i starali się chronić dzieła sztuki czy archiwalia, one się zdarzały, zdarzają i pewnie będą się zdarzały, więc ważne jest, żeby na bieżąco śledzić to, co w obiegu aukcyjnym się dzieje i reagować – mówił Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych.

 – Systematycznie prowadzona akcja odzyskiwania tych dzieł jest bardzo ważna – dodał dyrektor Paweł Pietrzyk. – Po ponad 20 latach udało się, wiec nie ma rzeczy niemożliwych.  

Rysunki przedstawiają najstarszą łódzką synagogę, wybudowaną w latach 1859-1871 przy ul. Wolborskiej. Ich autorem jest architekt Adolf Zeligson, który pozostawił na terenie miasta wiele znaczących realizacji m.in. pałace: Karola Poznańskiego przy ul. Gdańskiej (obecnie Akademia Muzyczna) i Maurycego Poznańskiego przy ul. Więckowskiego (obecnie Muzeum Sztuki) oraz grobowiec rodziny Poznańskich na cmentarzu żydowskim.

W 1895 r. Zeligson sporządził projekt przebudowy synagogi, zatwierdzony rok później przez władze gubernialne w Piotrkowie. Nadał on obiektowi  dekoracyjną formę określaną, jako „styl mauretański”, ze szczególnie wystawną fasadą. Synagoga była jednym z najbardziej efektownych gmachów nie tylko Starego Miasta, ale i całej Łodzi. W listopadzie 1939 r. budynek został podpalony przez hitlerowców, a następnie rozebrany.

– Dokumenty, które wracają do nas, do naszego zasobu, są bardzo cenne z punktu widzenia historycznego, ponieważ pokazują budowlę, która już niestety nie istnieje – mówił dyrektor Archiwum Państwowego w Łodzi Bartosz Górecki. – One pokazują też coś, czego chyba nigdy wcześniej nie widzieliśmy, jak wyglądała kolorystyka samej budowli.  

Odzyskane rysunki to nie tylko świadectwo przeszłości Łodzi, ale również przedmiot o dużych  walorach artystycznych. Pośród zachowanych dawnych planów architektonicznych, rzadko trafiają się tak kolorowe rysunki oddające tyle detali architektonicznych.

– Dokumenty będą poddane dalszym zabiegom konserwatorskim, zostaną zdigitalizowane, opisane i udostępnione dalej użytkownikom – zapewnił dyrektor łódzkiego Archiwum.

Projekt przebudowy synagogi przechowywany jest w łódzkim Archiwum w zespole Łódzka Gmina Wyznaniowa Żydowska. Zawiera on materiały archiwalne pozostałe po działalności władz gminy żydowskiej z lat 1885-1944. Obejmują łącznie 758 teczek wszechstronnie dokumentujących życie żydowskiej społeczności Łodzi. Znajdują się w nim także inne plany synagogi, w tym monochromatyczna wersja projektu Zeligsona. Część z tych materiałów została zaprezentowana podczas wydarzenia.