Aktualności

– Stanowią one jedne z najcenniejszych archiwaliów archiwum, a także nieocenione źródła do dziejów nowożytnych górnośląskich miejscowości oraz lokalnych społeczności – mówi o księgach dr Wojciech Schäffer, dyrektor Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach.

Ratowanie ksiąg

Przed konserwacją księgi były w złym stanie. Nosiły ślady działania mikroorganizmów i owadów, zakwaszenia i uszkodzeń mechanicznych, spowodowanych ich częstym użytkowaniem przez kilkaset lat. Szycie poluzowało się, a luźne karty były mocno zabrudzone. Konserwacja zatrzymała nieuchronnie postępujący proces niszczenia ksiąg oraz utraty zawarty na nich informacji.

Projekt zrealizowały konserwatorki zabytków na podłożu papierowym dr Katarzyna Kwaśniewicz i Danuta Skrzypczyk. Konserwatorki zdezynfekowały księgi, oczyściły ich karty na sucho i wykąpały w kąpielach wodnych (co ustabilizowało stan fizykochemiczny papieru), uzupełniły ubytki i wzmocniły papier. Wykonały również oprawy: skórzaną, półskórkowe i mniszą.

Metryki, jeździec na koniu i… sałatka warzywna

– W trakcie prac konserwatorki ujawniły wiele cennych artefaktów, m.in. fragment średniowiecznej księgi liturgicznej wykorzystanej wtórnie jako półskórek do zabezpieczenia grzbietu. W jednej z ksiąg z Lędzin odkryto również nietypową metodę wykonywania ozdobnych tłoczeń na papierze, zamiast na używanej do tego celu skórze – wskazuje dr Wojciech Schäffer.

Poddane konserwacji obiekty zawierały również inne ciekawe elementy. Księga chrztów i ślubów z Suszca posiadała fragmenty oryginalnego papieru marmurkowego. Konserwatorki zachwycone żywymi kolorami dekoracji, odtworzyły grzebieniowy wzór. Z kolei księga pogrzebów z Suszca zawierała luźny fragment karty ze… składnikami warzyw do przygotowania sałatki. Przepis pochodzi zapewne z XVIII wieku.

W księgach odnaleziono również ciekawe filigrany (znaki wodne). W księdze z Suszca widnieje filigran z jeźdźcem w kapeluszu. Jeździec siedzi na koniu i gra na rogu (lub trąbie). W księdze pogrzebów z Lędzin z lat 1725-1784 spotykamy zaś wizerunek wspiętego na tylnych nogach jelenia.

Konserwacja ksiąg z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach rozpisana została na kilka kolejnych lat. Do tej pory dzięki konkursowi „Wspieranie działań archiwalnych” udało się poddać konserwacji 13 z nich (7 ksiąg metrykalnych z Rybnika w 2020 roku i 6 z Lędzin, Suszca i Tychów w roku ubiegłym). Obecnie trwa konserwacja pięciu ksiąg metrykalnych z XVII i XVIII w. z parafii w Bojszowach, Ćwiklicach i Żorach.

Partnerami projektu były Muzeum Miejskie w Tychach, Miejska Biblioteka Publiczna w Lędzinach oraz Gminna Biblioteka Publiczna w Suszcu.

—

Konkurs dotacyjny „Wspieranie działań archiwalnych” organizowany jest przez Archiwa Państwowe od 2016 r. ze środków przekazywanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jego celem jest wsparcie podmiotów, które wytwarzają i gromadzą materiały archiwalne wchodzące w skład ewidencjonowanego niepaństwowego zasobu archiwalnego. Przyznawane środki pozwalają na realizację projektów z zakresu opracowywania, udostępniania i zabezpieczania archiwaliów. O przyznanie dotacji Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych ubiegać się mogą m.in. fundacje, stowarzyszenia oraz instytucje kościelne i religijne.

W ramach przeprowadzonych edycji konkursów w latach 2016-2021 dofinansowaliśmy 120 projektów na łączną kwotę ponad 5,6 mln zł. Obecnie trwa kolejna edycja konkursu.