Deklaracja warszawska

Deklaracja warszawska to kluczowy dokument dotyczący ochrony dziedzictwa kulturalnego ludzkości, przechowywanego przez instytucje pamięci, takie jak archiwa, biblioteki i muzea. Opracowany został na wniosek Polskiego Komitetu Krajowego Programu UNESCO „Pamięć Świata” w 2011 r. i zatwierdzony przez Międzynarodowy Komitet Doradczy tego programu.

Deklaracja wskazuje podstawowe zasady ochrony dziedzictwa dokumentacyjnego w różnych państwach świata. Określa też zasady współpracy międzynarodowej i kierunki dalszych działań sygnatariuszy dokumentu.

Deklaracja warszawska: Kultura – pamięć – tożsamość

Straty dziedzictwa dokumentacyjnego w wyniku katastrof naturalnych i spowodowanych przez człowieka szczególnie uwrażliwiły społeczeństwa całego świata na znaczenie tej formy dziedzictwa, oraz na potrzebę jego ochrony. Konieczność ochrony dziedzictwa dokumentacyjnego przed ryzykiem i zagrożeniami była bezpośrednim bodźcem do utworzenia Programu Pamięć Świata w 1992 roku, a następnie jego inauguracji w 1993 roku w Pułtusku, w Polsce.

  1. W całym swym zróżnicowaniu, dziedzictwo dokumentacyjne stanowi istotną część dziedzictwa ludzkości – jako zapis informacji, jako zbiór źródeł historycznych i ekspresji artystycznej, a także jako ważna część zapisu pamięci zbiorowej, w tym tradycji przekazywanej ustnie. Dziedzictwo dokumentacyjne ma szczególne znaczenie, ponieważ umożliwia zachowanie pamięci różnych kultur i społeczności, pozostając trwałym źródłem wiedzy historycznej o społeczeństwach i narodach – jak również zapisem zmian cywilizacyjnych. Dziedzictwo dokumentacyjne ma szczególne znaczenie dla spójności społecznej: stanowi niezbędną podstawę dialogu, budując szacunek i wzajemne zrozumienie w relacjach pomiędzy cywilizacjami, społeczeństwami i grupami społecznymi. Przyczynia się również w istotny sposób do zrozumienia i uznania wartości różnorodności kulturowej.
  2. Pamięć zapisana w dziedzictwie dokumentacyjnym jest niezastąpionym sposobem przekazu tradycji i świadomości historycznej – istotnych elementów procesów afirmacji tożsamości oraz budowania wzajemnego zrozumienia i dialogu pomiędzy różnymi społecznościami.
  3. Listy Pamięci Świata przyczyniły się do spopularyzowania wiedzy na temat dziedzictwa dokumentacyjnego w całej jego różnorodności kulturowej i semantycznej oraz we wszystkich jego formach, sprzyjając lepszemu rozumieniu innych społeczeństw i kultur. Wymieniając obiekty o doniosłym znaczeniu, Listy Pamięci Świata przyczyniają się do ograniczania ryzyka i zagrożeń dla dziedzictwa dokumentacyjnego oraz podkreślają konieczność jego stałej ochrony, jak również uznania jego wartości społecznej. Listy zawierają zróżnicowane pod względem formy zapisy dokumentacyjne pochodzące ze wszystkich kontynentów, opisujące różne społeczności.
  4. Program Pamięć Świata zwiększa świadomość potrzeby zachowania, rozpowszechnienia i ułatwienia dostępu do obiektów, zbiorów, i źródeł dziedzictwa dokumentacyjnego. Szczególną uwagę należy poświęcić pomocy w konsolidowaniu zbiorów rozproszonych, wspieraniu badań naukowych, a także wspieraniu działań ratunkowych wobec zbiorów zagrożonych.
  5. Dziedzictwo dokumentacyjne ludzkości nie jest dostatecznie zachowywane z powodu braku odpowiedniej dbałości, katastrof naturalnych i spowodowanych przez człowieka lub ze względu na brak stabilności społecznej i politycznej. Powinno to stanowić bodziec do dalszego rozwoju Programu Pamięć Świata i jego działalności, w celu:
  • dalszego wzmacniania roli „Pamięci Świata” jako głównego programu UNESCO w dziedzinach ochrony, udostępniania i promowania dziedzictwa dokumentacyjnego we wszystkich jego formach;
  • uzyskania przez dziedzictwo dokumentacyjne takiego samego statusu jak ten, który już uzyskały inne formy dziedzictwa ludzkości;
  • zachęcania państw członkowskich UNESCO do wzmacniania i rozszerzania zaangażowania na rzecz ochrony i promowania dziedzictwa dokumentacyjnego;
  • zachęcania państw członkowskich UNESCO do zawierania i wzmacniania dwustronnej i regionalnej współpracy w ramach Programu Pamięć Świata;
  • zachęcania organizacji pozarządowych (CCAAA, ICA, ICOM, IFLA) do pełnego uczestniczenia w Programie Pamięć Świata ze względu na potencjalne znaczenie tych organizacji jako istotnego źródła wiedzy, doświadczenia oraz różnorodności kulturowej.

REKOMENDACJE

Czwarta Międzynarodowa Konferencja UNESCO Pamięć Świata, w której wzięli udział uczestnicy z siedemdziesięciu jeden (71) państw reprezentujących wszystkie regiony świata, opowiada się za ciągłym rozszerzaniem Programu Pamięć Świata UNESCO, poprzez:

  • działania w celu zwiększenia społecznego zrozumienia roli Programu, w szczególności w odniesieniu do innych inicjatyw UNESCO służących ochronie dziedzictwa, takich jak Konwencje w sprawie Światowego Dziedzictwa oraz Dziedzictwa Niematerialnego tak, aby misja i rola Programu w dziedzinie ochrony dziedzictwa dokumentacyjnego mogły być lepiej rozumiane i promowane;
  • działania na rzecz promowania i rozszerzania Programu na obszarach kulturowychi geograficznych, które są niedostatecznie reprezentowane na Międzynarodowej Liście Programu Pamięć Świata UNESCO;
  • dalsze rozpoznanie znaczenia przekazywania wartości dziedzictwa dokumentacyjnego młodszym pokoleniom – na przykład w drodze stworzenia programu Studiów Pamięci Świata na uniwersytetach i w innych instytucjach szkolnictwa wyższego;
  • wspieranie programów szkoleniowych mających na celu ułatwianie procesu nominowania obiektów do wpisu na Listę Pamięci Świata UNESCO, a także popieranie innych inicjatyw służących budowaniu kompetencji;
  • rozpoznawanie możliwości zawierania ponadnarodowych i ponadkontynentalnych porozumień partnerskich w dziedzinie ochrony dziedzictwa dokumentacyjnego,w celu zapewnienia możliwie najlepszego wykorzystania dostępnej wiedzyi doświadczenia w okolicznościach, w których brak zasobów ludzkich i finansowych stanowi zagrożenie dla dziedzictwa dokumentacyjnego;
  • poszukiwanie dalszych możliwości rozwijania współpracy pomiędzy Programem Pamięć Świata UNESCO a Światową Biblioteką Cyfrową, oraz innymi projektami i organizacjami zajmującymi się dziedzictwem dokumentacyjnym, w celu utworzenia silnych sieci powiązań, zapewniania pomocy, oraz umacniania ogólnoświatowego statusu Programu;
  • uznanie, iż wprawdzie w ramach Programu został osiągnięty istotny postęp w zakresie współpracy międzysektorowej, to jednak należy badać dalsze możliwości współpracy i dążyć do intensywniejszego współdziałania, także w obszarze wspólnych nominacji;
  • poszukiwanie wsparcia działań Programu – finansowego i w innych formach – ze strony podmiotów sektora prywatnego, w szczególności zajmujących się dziedzictwem dokumentacyjnym i digitalizacją zasobów informacyjnych oraz
  • zbadanie sposobów i środków służących wzmocnieniu Programu Pamięć Świata UNESCO, w celu nadania mu bardziej zrównoważonego charakteru.

Zachęca wszystkie państwa członkowskie do:

  • uznania roli i wartości dziedzictwa dokumentacyjnego, w całej jego różnorodności, w kształtowaniu kulturowych, narodowych i innych tożsamości;
  • sprzyjania zakładaniu Komitetów Pamięci Świata – tam, gdzie nie istnieją – we współpracy z Komitetami Narodowymi do spraw UNESCO;
  • zapewnienia wsparcia rządowego dla prac Programu Pamięć Świata UNESCO w poszczególnych państwach członkowskich, oraz wspierania prac Programu w ramach UNESCO;
  • zbadania sposobów i środków wzmocnienia Programu Pamięć Świata UNESCO oraz działań na rzecz wzmocnienia powiązań pomiędzy Listami Pamięci Świata, Światową Biblioteką Cyfrową i innymi, podobnymi inicjatywami;

Zachęca Dyrektor Generalną UNESCO do:

  • uznania, że rosnący status i sukces Programu Pamięć Świata zwiększyły w istotnym stopniu obciążenie pracą Sekretariatu Programu;
  • zapewnienia Sekretariatowi dostatecznych zasobów w celu umożliwienia efektywnej pracy Programu;
  • przyczyniania się do ochrony cyfrowej pamięci ludzkości poprzez inicjatywy podnoszące świadomość społeczną i poprzez dalszą promocję Karty UNESCO w sprawie Ochrony Dziedzictwa Cyfrowego;
  • zachęcania do udziału międzynarodowych i regionalnych organizacji pozarządowych, wszystkich państw członkowskich i organizacji międzyrządowych;

Zachęca uczestniczące organizacje pozarządowe (CCAAA, ICA, ICOM, IFLA) do:

  • zwiększenia wysiłków na rzecz wzrostu widoczności Programu Pamięć Świata w światowych sieciach tych organizacji;
  • wyłaniania odpowiednich ekspertów do udziału w pracach Programu na wszystkich poziomach;
  • organizowania szkoleń na temat opracowywania i zgłaszania aplikacji, w szczególności w regionach, które są obecnie niedostatecznie reprezentowane na Listach Pamięci Świata.

Sporządzono z okazji Czwartej Międzynarodowej Konferencji UNESCO Pamięć Świata (Warszawa, 18-21 maja 2011) z udziałem ekspertów pochodzących z 71 państw wszystkich kontynentów.